TOLBERT-Het is geen wonder dat Idse van der Donk uit Tolbert zich inzet voor de herinnering aan een neergestort vliegtuig uit WO II. Zijn vader Andries van der Donk, die aan de Noorderweg woonde, maakte het van dichtbij mee. Na de klap van het ontplofte vliegtuig keek hij uit raam en zag vuur. “Hij dacht eerst dat de boerderij in brand stond,” vertelt Idse aan de keukentafel. “Twee omgekomen bemanningsleden werden naast de boerderij neergelegd. Dat blijft je je hele leven bij”.
Idse heeft groot respect voor de piloten en bemanningsleden. “Dat zijn helden voor mij,” zegt hij als hij wijst op de foto waarop de 8 koppige bemanning vlak voor het vertrek met de Lancaster DV 267 staat. Idse heeft in de loop der jaren veel materiaal verzameld over het vliegtuig dat in de nacht van 19 op 20 februari 1944 aan de Noorderweg bij Tolbert neerstortte. Naast attributen als een haak voor de parachute, reepjes zilverpapier om de radar te misleiden en een zijden kaart van het vaste land die bemanningsleden meekregen, maakte hij contact met familie van de bemanning.
“Van de acht bemanningsleden kwamen er drie bij het ongeluk om. Eentje werd opgepakt door de Duitsers en de rest werd via het plaatselijk verzet in veiligheid gebracht. De verzetsmensen die dat hebben gedaan zijn ook helden. Want op het helpen van piloten stond de doodstraf. Hoofdonderwijzer Lycklama à Nijeholt van de christelijke school uit Leek verborg in eerste instantie een van de bemanningsleden, garagehouder Bongers uit Leek bracht ze naar veiliger plekken in Friesland”.
Een van hen was James Arthur Davies, die ook bij Idse in Tolbert op bezoek is geweest. James heeft een boek geschreven over het neerstorten van het vliegtuig en de gevolgen daarna. Een ‘sprong in het duister’ heet het toepasselijk. “Davies was als achtste persoon aan de ‘crew’ toegevoegd omdat hij Duits kon spreken. Via de boordradio konden ze contact maken met de radiostations in Trimunt en Leeuwarden. Zo werden de Duitse jagers, die vanaf de grond instructie kregen waar ze de Engelse bommenwerpers konden vinden, door Davies misleid.
Maar van misleiding was geen sprake toen een jachtvliegtuig de Lancaster naderde. Dat was te zien op het radarscherm in het vliegtuig. Onmiddellijk werd door de piloot een ontsnappingsmanoeuvre ingezet. Dat leek in eerste instantie succesvol, want de jager verdween van het radarscherm. Maar in werkelijkheid vloog hij dichtbij en raakte een brandstoftank die in brand vloog. De vlucht naar Leipzig moest worden afgebroken en de piloot zwenkte het vliegtuig naar het westen richting de Noordzee. De bedoeling was om in de zee te landen, maar dit lukte niet meer.
Rioolbuis
Davies zat in een apart gedeelte van het vliegtuig en sprak met de Duitse controleurs van de radiostations. Tot hij het rode lampje op de intercom zag en hoorde dat de bemanning zich gereed maakte om het vliegtuig te verlaten. De laatste woorden van de piloot waren, voordat hij crashte, dat de deur van het vliegtuig met een bijl opengeslagen moest worden. Davies kwam met zijn parachute terecht bij de Bakkerom waar hij zich in eerste instantie verborg in een rioolbuis. Hij klopte na een paar dagen bij een boerenfamilie aan die hem naar veiliger oorden leidde. Via het verzet werd hij naar Friesland gebracht. Uiteindelijk werd hij in België door een ‘dubbel-agent’ verraden. Hij overleefde de kampen in Duitsland.
De piloot die bij het ongeluk omkwam was Jack Laurens. Jack zijn vrouw in Engeland was zwanger. Vader en zoon hebben elkaar nooit gezien. Maar het contact tussen Idse en de kleinzonen leidde er toe dat ze in het graf in Tolbert weer met elkaar zijn verenigd. “De kleinkinderen Jack en James zochten contact toen hun vader in 2015 overleed. Ze wilden graag een kistje met as in het graf van hun opa leggen. En zo is geschied tijdens een bijzondere ceremonie.”
Herinneringsbord
Idse wil de herinnering aan het offer dat de bemanning van het neergestorte vliegtuig heeft gebracht levend houden. “Voor de dodenherdenking is er elk jaar meer belangstelling. Ik zou het goed vinden als er een monument of herinneringsbord aan de Noorderweg komt. Dan kunnen voorbijgangers lezen wat zich hier in 1944 heeft afgespeeld.” Het boek van James Davies begint met het vermelden van de slachtoffers die de Britse bombardementen hebben gekost: 600.000 burgers en 55.537 bemanningsleden van de vliegtuigen.
