t Is ons allemoal niet ontgoan: dit joar vieren wij de bevrijdeng van de Duutse bezetter. Noa vief joar van onderdrukkeng konnen de minsen ien ons laand weer opgelucht oademhoalen. Oafgelopen Tweede Poaskedag hingen bij ons ien Nijbert en Nuus de Nederlandse vlaggen ien buten: beide dörpen herdachten die dag dat wij deur onze Canadese kameroaden onze vrijheid terug kregen noa vief joar Duutse overheerseng. 13 april 1945, een dag om te onthollen, een dag om te koestern. Toch vuult et eileks wel wat vremd, dat de minsen hier bij ons ien t dörp zunder angst de vlag ien buten hangen konnen, terwiel de rest van ons laand nog drie beroerde, spannende en angstege weken veur e boeg harren.
De leste joaren heb ik jem wat van mien eigen ervoarengs verteld, of liever gezeid die van mien olders, zoas t verhoal van t kopen van een nije koe toen der plotseleng een van mien pabbes beide koeien doodgoan was. Je mozzen overal n vergunneng van de bezetter veur hemmen. Hiel makkelek was dat as jem bereid warren lid te worden van de Nationaal Socialistische Bewegeng. Dan was zo n papiertje zo mor regeld, dan stelde zuks niet bodde veul veur. Mor t wer aans as jem doartoe niet bereid warren, dan mozzen joe hielmoal noar t Pervinziehuus. Jemme olders mozzen dan noar e Stad. Mien pabbe mos destieds op e fiets vanuut Zuudoost Drenthe hielmoal noar Azzen, om doar veur viefentwinteg gulden een vergunneng te kopen. Hij hield ja voet bij stuk, har hielmoal gien belang bij t lidmoatschap van de NSB. Veur hum kostte dat veul onneudege tied. Met e fiets noar Azzen was zo goed as twee uur, as joe de wiend niet tegen harren. En toen zag er onnerweegs op station van Azzen een laange trein met veewoagens stoan, woar alemoal minsen ien zatten. Met veul soldoaten der om toe. Pabbe was s oavends bekoaf, en veraltereerd over wat er zien har.
En der was ok veul armoede en honger ien t laand. Niet allinneg ien t Westen van ons laand, mor even zo goed ok ien t stedelek gebied van Twente. Twee zuskes warren hielmoal vanoaf Enschede fietsen kommen, op strobanden noar Zuudoost Drenthe. Ok zij waren bekoaf toen ze bij mien pabbe en mammen aankwammen. Noa drie doagen bij ons sloapen te hemmen, en weer op krachten kommen, gungen ze weer op huus aan, met twee zak roggemeel van mien pabbe op de pakjesdroager.
Zien mamme kreeg t lichoam van heur jongste zeun weken loater thuus brocht.
En dan hemmen we t nog niet had over de minsen die joe lief warren en heur leven verloren deur oorlogsgeweld of terreur van de bezetter. Ale joar weer, op vier mei, dan reerde mien mamme as ze t eten kloar moek. Ze harren gien vlag aan de boerderij die haalfstok kon, mor de troanen om heur jongste broertje warren der niet minder om. Hij wer doodschoten toen er perbeerde te ontsnappen aan zien verplichte Arbeitseinsatz. Hij har op zuchzulf gien beroerde plak woar er te waark steld was, een boerengezin ien Meppen, vlak over e grins bij Emmen. Mor Jakob was 20, host 21, toen er beslist weg wol uut zien gedwongen te waark stelleng. Hij perbeerde te ontvluchten aan de grinspolitie deur op zien vlucht ien e rivier de Eems te springen. En dat was hum ok host nog lukt, was t niet dat hij midden ien e river ien een draaikolk terecht kwam, woardeur hij niet langer onner wodder blieven kon. Toen schoten de minsen van de Grenzpolizei hum drie kogels ien e rug, en doar was mien oom Jakob, wodderrat as e was, zulfs niet tegen op kon. Zien mamme kreeg t lichoam van heur jongste zeun weken loater thuus brocht. Volgens de bezetter was er twee week leden op de vlucht neerschoten. Mor de schouwarts uut Ter Oapel, de huusarts van pabbe en mamme en van opa en oma zee: loat joe mor niks wies moaken hur, Jakob is minstens al zes week dood. Onbegriepelek wat minsen nkander aandoen kinnen. Onbeschrieflek en ondeurgrondelek. Hier ien t Westerketier hemmen jemme olders en grootolders ok genog verdriet metmoakt. Dink allenneg mor es aan e grote groep minsen die aan de iengang van t kerkhof ien Moaren eerd worden met een mooie herinnerengssteen. Mor hoe mooi as die monumenten ok bennen, de minsen die aan t geweld ten slachtoffer vielen kriegen je der as femilie nooit weer met terug.
Woar voak niet aan docht wordt is dat onze veurmoalege kolonie Nederlands Indië dit joar ok heur viefenzeumteg joarege bevrijdengsdag herdenken. Ok die minsen denken met veul verdriet aan degenen die heur leven verloren deur t oorlogsgeweld van de Japanse bezetter, en doarna deur vief joar t geweld van de Nederlandse Politionele Acties. En doarbij wer t geweld van beide kanten niet schuwd, woardeur je allinneg mor van verliezers spreken kinnen. t Enige wat positief was veur de bewoners van de eilandengroepen van wat nou Indonesië hiet heur zulfstandegheid kregen.
Dat der t neudege gebeurd was noa de Japanse bezetteng was wel dudelek as joe Nederlandse jongens spraken die as jonge soldoaten op last van de Nederlandse overheid noar Indië stuurd werren om de gezagsorde te herstellen. Drie jonges bij ons uut t dörp harren doar goed vier joar deurbrocht. Wienhold, aangetrouwde femilie van ons zee nooit wat aans over zien periode ien Nederlands Indië as dat et weer der altied goed was. Verder wol er der niks over zeggen. En Rieks har niks aans te melden as dat er veul last har van vlooien ien e kazerne. Hij beroemde hum derop dat er mor één hemd tot zien beschikkeng har, dat er elke poar doagen omkeerde omdat de vlooien dan n nog n best enne lopen mozzen veur ze weer bij t begunpunt aankommen waren. En Jurrie, die t laangste weg west war van alemoal, wol der hielmoal niks over zeggen. Zulfs niet tegenover zien zeun en schoondochter woar er noa de oorlog bij ien huus woonde.
Terecht dat wij ieder joar weer stil stoan maggen bij de minsen die we verloren, en bij de vrijheid veur ons minsen die leven ien 2020, die heur al opsloten voelen deur het coronavirus.
Bert Weggemans