Marcus en Tinie binnen vrienden van mien pabbe en mamme. Ze wonen niet bodde dichtbij nkander mor de vriendschap is dermate dat ze mekoar toch ien aal geval eenmoal ien t joar opzuken, om en om. En dat terwiel gien van beide echtpoaren n auto tot heur beschikking het. We proaten over de joaren derteg van e veurege eeuw. Op fiets ging et dan van Roswinkel, Zuud-Oost Drenthe, noar t buurtschap Harpel, tussen Vlagtwedde en Sellingen, provincie Grunnen.
En omdat ze nkander niet zo voak zagen wa-der iedere keer dat ze mekoar trevven konnen hiel veul te vertellen, want tillefoon wa-der ok nog niet destieds. As kiend begreep ik der niet zo veul van, mor t moet zo west hemmen dat ze nkander al hiel laang konnen, al vanuut Westerwolle, woar mien pabbe en mamme beiden geboren wadden. En dus nog wied veurdat mien olders heur boerenbedrief ien Zuud-Oost Drenthe begonnen.
Ien t aldereerst wadden Marcus en Tinie onbekende mensen veur mij, die hiel òf en toe es bij ons laangs kwammen. Mor dat veraanderde toen ik n joar of vittien was, en ien e derde klas van de Mulo op Troapel zat. De mensen harren niveau, dat kon je aan alles maarken. En zo stoareg aan roakte ik geïnteresseerd ien dizze biezundere mensen, die ok nog vriendelek wadden. Mor onder die butenkaant van vriendelekheid zat beslist ok n onmiskenboare loag van wiesheid. Dat heurden je aan heur stemmen, en aan de woorden die ze gebruukten. Woar ik bij ons ien t dörp wend was dat as mensen bij ons langs kwammen een boel lawaai om heur hinne harren, met hiel wat grappen en grollen, wa-dat bij Marcus en Tinie totoal tegenovergesteld. Rustege proat, weineg stemverheffing en n vriendeleke oogopslag.
As ze bij mien olders op veziede kwammen, eenmoal ien de twee joar, keek ik der zulf noar uut. Altied benijd noar heur verhoalen. Diskeer i-dat niet aanders. Mien mamme is ien e keuken bezeg de zundagse moaltied te bereiden, en mien pabbe en ik proaten hiel ontspannen met Tinie. Marcus zit der n beetje òfwezeg bij zodroa zien vrouw n verhoal over de bezettingstied vertelt. Doar wis ik nog moar weineg van, as kiend die tien joar noa de oorlog geboren was. Ik was nijsgiereg, slim nijsgiereg, en elk woord dat Tinie uutsprak zoog ik as n dreuge spons op, om et nooit weer te vergeten.
We zaten ja te wachten op t mirreg eten, en van zulf kwam et gesprek op eten, op voedsel – en, zo ienenen begunt Tinie met heur zachte stem over de bezetting te vertellen, woar zij herinnerings aan het die heur en Marcus nooit meer lösloaten. Heur boerderij ien Harpel, vertelt ze, stond hiel ver buten et dörp, aan n zaandweg, woar hoast nooit n mens kwam, hooguut de boeren die doar hinne moesten vanwege heur laand doar.
Op n dag, zeit Tinie, komt slagter Meijer uut Stadskanoal onverwachts langs bij ons, en wij kinnen aan zien gezicht wel òflezen dat der wat biezunders is. Marcus het as boer n zoakeleke band met de Jeudse slagter Meijer. Mor nou komt der niet veur zoakeleke dingen, zeit Tinie. Meijer vertelt dat er slim bezörgd is, hij het om hum hin al verscheidene berichten kregen over mensen ien zien woonploats die ‘ophoald binnen’ deur de Duutsers, en met onbekende bestemming verdwenen wadden, gien mens wist woar ze bleven wadden. En nou bin ik bang, zeit slagter Meijer, dat wij binnenkört ok aan de beurt binnen. Tinie: Marcus en ik hemmen dreks tegen hum zeid dat hij en zien hiele gezin bij ons kommen kon, wij hemmen ja ruumte genog hier op e boerderij. Koamerkes genog, en mocht et neudeg weden dan kinnen der nog hiel wat koamerkes bij moakt worden. Meijer is slim opgelucht a-der et welkomstwoord van Marcus en Tinie heurt. Kom mor zo gauw meugelek, zeit Tinie tegen hum, veur mien part dreks mörgen. Marcus knikte ienstemmend.
En zo gebeurde et dat d’ aander dag mörgens tegen n uur of tien de femilie Meijer met heur vier kiender bij Marcus en Tinie veur e deur stoan. De moest hiel wat regeld worden, vanzulf, mor doar was Tinie maans genog veur. Ze har veur de olders een koamer kloarmoakt, en veur de kiender n grode koamer woar de kiender met n vieren sloapen konnen. En zo was van de ene dag op e aander het slagersgezin Meijer toe Stadskanoal uut verdwenen. Heur buren harren ze vroagd of ze n poar doagen op e winkel passen konden, omdat ze zulf op femiliebezoek gingen gedurende n aantal doagen.
Marcus en Tinie wisten donders goed dat et niet ongevoarlek was wat ze deden, onderduuk verlenen aan n hiel Jeuds gezin. Doarom moeken ze votdoalek heldere òfsproaken met nkander: de olders van de onderduuk kiender lieten heur zo weineg meugelek buten de boerderij zien, en de kiender, opgeschoten jeugd zeg mor, moesten de hannen uut de mouwen steken en aan aale warkzoamheden metdoen. Marcus har wat contacten ien t verzet ien Vlagtwedde en die konnen zörgen veur vervalste persoonsbewiezen. Jim binnen bij ons aan t waark, har Marcus tegen de jeugd zeid. En joe bruken vanoaf nou joen nije achternoam die op joen persoonsbewies stijt. Jim aale vier binnen landarbeiders van nou òaf.
Et duurde niet laang of der kwammen nije minsen op de boerderij van Marcus en Tinie wonen. Dat wadden mensen die niet Jeuds wadden, mor om n aandere reden oppakt worden konnen deur landwacht of NSB, want doar zatten der ok ien Vlagtwedde genog van.
En nou der meer mensen kwammen, moesten der veur aale onderdukers hiele strenge òfsproaken moakt worden. Et kwam hier op del, zee Tinie, die behalve dat ze hiel goed n groot gezin aansturen kon ok nog hiel loos was, dat, mocht der onverhoopt en totoal onverwachts n ienval kommen van de bezettende overheid, deur landwachters of Duutsgezinde politiemensen, dan moesten ze veurbereid weden. Ik leer joe de tekst van et Grunnens Volkslaid schreven deur Geert Teis ien 1919, en dat goan jim aale doagen haardop oefenen, met woorden èn met zang. En diegenen onder joe die dat niet wil, of dat niet lukken wil, kin hier niet bij ons blieven. Schande, mor t kin echt niet aans. Doar deden ze wel twee week over, zee Tinie, mor toen konnen ze t aalemoal uut e kop zingen met juuste melodie.
Doarnoa, zee ze, heb ik ze aalemoal n Duuts soldoatenlied uut e kop leren loaten, dat ze leerd har van bevriende boeren net over de grens, woar Harpel vlak bij leit. En ok al was et met nog zo veul tegenzin, aale onderdukers gingen haard aan de slag om ok dat lied vlekkeloos zingen te kinnen, Tinie leerde heur de perfecte uutsproak en melodie.
Et risicovolle gebeuren ging et eerste joar goed. Gien ienval, gien controle, alles ging zo as et pland was. Mor, Marcus kwam nog wel es n keer bij kennissen ien Vlagtwedde, en doar heurde der dat der aal meer Jeudse mensen oppakt werden en wegvoerd, noar onebekende bestemming.
Onnertussen moest der aal meer voedsel kommen veur de onderdukers op e boerderij, en zo was et niet roar dat der regelmoateg een swien slagt wer, want slagter Meijer was ja bij heur onnerdak.
De eerste swienen uut eigen hok wadden s nachts slacht, mor t ging aal goed, dus Marcus zee diskeer, der komt hier gien mens, jonges, wij woagen et derop dat we t swien overdag slachten kinnen.
En joa hur, net precies dizze eerste keer dat ze de huusslachting overdag doen, stoan der zo ienenen n poar controleurs bij de baanderdeur, Open Doen, te roepen. De mensen die op e deel met e slacht bezeg binnen, verstieven van schrik. Jim hollen joe aan wat we òfsproken hemmen, zeit Marcus veur dat er de baanderdeur openmoakt. Doar stoan een Landwacht en n politieagent uut Vlagtwedde, woar iedereen honderd procent zeker wist dat er aan de Duutse kaant ston. Controle persoonsbewijs, riepen ze. Dat ging goed, der was gien argwoan zo ver. Toen kwam Tinie heur lozegheid noar boven. Ach zee zee, t swien lei tienmiddels op e ledder, doar heur t n borrel bij. Hemmen de heren ok zien om een slacht jenevertje met ons met te drinken? Doar zeden de heren controleurs gien nee tegen. Noadat Tinie veur de tweede keer met e jeneverfles rond west was, zette zij et Duutse soldoatenlied ien, dat ze iedereen met harde hand leerd har. En omdat de jenevers heur waark deden werd de sfeer al wat lösser. En zong iedereen, ok de Landwacht en de politieman uut Vlagtwedde uut volle borst met.
Nou, zee Tinie, onze gasten kriegen nog n borreltje extroa veur onnerweg, en veur de moeite om ons hielmoal ien dizze uuthoek op te zoeken. En dan stel ik veur dat wij òfsluten met et Grunnegs Laid. Dat wer ok deur iedereen met zongen, en toen zee Tinie: nou heren, t was ons n woar genoegen, wij wensen joe Wel Thuus.
En zo, op dizze meroakelse manier, hemmen aale Meijers en de verdere onderdukers, de Tweede Wereldoorlog op de boerderij van Marcus en Tinie ien Harpel overleefd.
Ikzölf heb veureg joar nog contact had met Marcus Wenning junior, kleinzeun van Marcus en Tinie, die ston ien Dagblad met der onderdukers koamer, en met et verhoal van zien opa en oma. Marcus junior vertelde mij dat van et olderlek gezin van zien pabbe der nog twee kiender ien leven binnen, die de onderduuk bij heur thuus nog zulf metmoakt harren. Zien tante Trijn is ientussen 92 en zien jongere tante Lies 82, vertelde Marcus mij ien zien persoonleke brief. Hij zol mien brief met mien verhoal, wat ik hierboven ien t Westerkwartiers schreven heb, aan beide tantes veurlezen, want beiden wonen tegenswoordeg ien t verzörgingshuus ien Vlagtwedde.
Bert Weggemans