Dit verhoal schrief ik haalverwege aprilmoand, en aan alles kin jem al maarken dat we weer noar e herdenkengsmoand toe goan. Hoast aale doagen stijt der wel n stukje ien t Dagblad over verhoalen uut vitteg-viefenvitteg hier bij ons ien e regio. En op tillevizie net zo, op dit mement wordt der een serie over Pieter Menten herhoald. Niet dat we doar nou op zitten te wachten, mor t geft ien aal geval aan dat we dat herdenken beslist niet vergeten
En wat ons zulf aanbelangt, dit joar wordt der s oavends tiedens Nationoale Herdenkeng vanof de Waalsdorpervlakte rechtstreeks schoakeld met Moarum. Het Monument op de Begroafplaats bij t Hervormde Kerkje trekt aale joaren op 4 mei n prodde bezoekers die stil stoan willen bij zestien slachtoffers van e vergeldengsactie van de bezetter. Zij werden ien 1943 op Trimunt fusilleerd omdat ze niet aanders misdoan harren dan wat bomen over de weg leggen op de Haar bij Moarum, om de Duutsers dwars te zitten. En dit joar worden de slachtoffers van de Haar dus ook betrokken bij de landeleke herdenkeng. Biezunder eerbetoon niet allent veur degenen die vallen bennen, mor vanzulf ok veur heur familieleden die nog ien leven bennen.
n Hiel male tied, die oorlog. Geen tied om noar terug te verlangen, hielmoal niet! Der bennen aaltied minsken die spannende jongensverhoalen onthollen hemmen, mor t echte verhoal was niet zo fraai. En dat wieten we eieleks aalomoal wel. As jem met minsken proaten hier ien t Westerketier, maarken je al gaauw genog dat elks zo wel zien eigen verhoal het. Thuus, op t waark, of op t laand, de oorlog was overal, gien minsk kon doar om hinne.
Mien pabbe was boer, op Drenthe, dat wieten jem wel. En ook hij har zien eigen oorlogsverhoal, ok al het er levend van of brocht, spannend was t bij toeren meer as genogt.
De jongste broer van mien mamme zat regelmoateg bij ons onnerdoken – hij was te waark steld ien Duutsland, net over de grens bij Emmen, en hij mog eileks mor één moal ien e vier weken noar huus, mor jem wieten wel hoe as dat gijt bij zukse jonge jongens: ze willen achter e wichter aan, en ien eigen dörp, vanzulf. Niet ien Duutsland, want doar lag zien toekomst niet. En dan kwam er der weer aan, zee pabbe, en dan sliep e bij ons, mor we waren doodsbenauwd dat ze hum ophoalen zollen, en dan was t aalmoal niet zo mooi west, niet veur hum, mor wis ok niet veur ons.
Eén verhoal dat mien pabbe vertelde zal k nooit vergeten: mien olle lu harren n klein boeren bedriefke met acht bunder bouwlaand, n peerd, wat swienen, pieken en twee koeien.
En doar gijt het ien dit verhoal over. Twee koeien was afdoende veur eigen melk en keesgebruuk, en ze leverden ok nog n mooie cent op vanwege de melk die doageleks aaanleverd werd op t melkfabriek ien Laude, bij Sellingen.
Mor dieren bennen dieren, oorlog of gien oorlog, en ok ien e oorlog gijt er wel es een dier dood. Dit moal was t één van beide koeien. Moeke wol s mörgens de beesten melken, en toen ze ien t kaampke gruunlaand aankwam woar de beide beesten heur eigen plakje harren zag ze al van verren dat er wat niet klopte. Eén van beide lag plat op e grond, de aander stond der bij en likte de haals van e koe die op e grond lag. Net as of ze wakker moaken wol. Mor de koe werd niet meer wakker, dat zag mien moeke al drekt toen ze toe t gruunlaand ien stapte. Ze hoalde mien pabbe der bij, en die zee votdoalek al dat we nou n prebleem harren, want n nije koe kopen gung zo nog mor niet. De bezetter wol n stevege vinger ien a pap op t plattelaand, en de Nederlandse boeren mozzen heur mor voegen noar de wetten van e bezetter. Pabbe har t ok a heurd van aandere boeren: as der een dier stierf, dan konnen je allenneg mor n nije terugkopen met schrifteleke vergunneng van de bezettende macht. Dat kon op twee menieren: de eerste was de makkelkste: je gingen noar de ploatseleke regiobestuurder, altied n NSB-kopstuk – en aanders mozzen je hielmoal noar Azzen, noar t Pervinziehuus, om e vergunneng te hoalen. Kozen je veur de körtste klap, bewieske hoalen ien t dörp bij de NSB-veurman, dan was t zo kloar. En hielmoal noar Azzen , dat was ien die tied n dag reizen, op fiets. Want auto ’s harren de meeste minsken niet. Pabbe dus noar de ploatseleke NSB-veurman om zo’n briefke op te hoalen. Dat gung ok nog zo mor niet, zee t NSB –kopstuk. Ik kan dij wel helpen Jan, mien jong, zee er, mor dan moestoe wel eerst lid worden van onze partij. En hoe gijt zuks dan, zee pabbe, wat moet ik doar veur doen? Hiel makkelek Jan, zee e man, die loater onder de noam Boesman een belangriek personage werd ien de Roman Cyclus Het Bureau van schriever J. J. Voskuil. Doe leist dien rechter haand op dizze Biebel, en zegst mij noa: Ik bin niet langer traauw aan Keunegin Wilhelmina, mor bin onveurwoardelek trouw aan de Führer. Mien pabbe schrok geweldeg, en zee toen tegen Boesman: dan gijt t niet deur, ik goa niet mien Keunegin woar k bliede met ben afzweren.
Dan spiet t mij ok geweldeg, Jan, jong, dan kin k dij niet wieder helpen, en dan zalstoe toch noar Azzen moeten.
Dat was n beste dreun veur pabbe, der zat niks aanders op dan noar Azzen te goan en op t Pervinziehuus een toestemmengsbriefke te hoalen. Pabbe kwam sneu thuus, en zee tegen mamme dat er noar Azzen mos, t kon niet aanders. Mor mamme haf hum geliek. Ze zee, op de manier zoas Boesman wil dan trekken ze alle boeren noar heur toe, en worden ze min of meer verplicht lid van zien partij, de NSB. En zo kwam t dan ok dat de helft van alle boeren ienmiddels al lid worden waren, gewoon om peerd of n koe kopen te kinnen.
Afijn, pabbe gijt op n mörgen noar Azzen. Twee en half uur hinne, twee en half uur terugge, op fiets. En pabbe wist de weg ie Azzen hielmoal niet, en verdwoalde wat. Hij mos alles vroagen, want n Tom Tom was der nog niet.
Met meer geluk as wiesheid kwam er dan toch bij t Pervinziehuus aan. Doar kon er bij t loket Landbouwzoaken een vergunneng kopen, zunder dat doar specioal een lidmoatschop van de NSB veur neudeg was.
En nou er zo laange reis moakt har wol er ok wel wat van Azzen zien. Misschien was der wel café woar er een kop kovvie kopen kon, met n stuk stoet en gebakken ei of zukswat. En zo kwam pabbe bij hotel De Jonge uut, mor doar kon hij alleneg mor kommen as er over t spoor gung, vanaf t verste perron van station Azzen liep der een toegangspad noar t hotel. Dus pabbe met fiets en al t perron op, en op t verste spoor stond een hiel vrömde trein zee pabbe, t leken hoast wel treinwagons veur veetransport. Mor, dat was niet woar, want pabbe zag dudelek minskengezichten achter de troalies van de roamen. Dit was toch geen gewone trein, moe wat dan wel?
Achter t roamke woar pabbe met zien fiets langs liep was der een vrouwspersoon die heur aarm deur de troalies ien buten stak. En onmiddellek was der een Duutse soldat die t geweer op heur richtte en heur toeschrouwde:
Vom Fenster weg, verdammter Jude.
Pabbe zee letterlek: Bertus mien jong, de tegels van t perron begonnen mij te zweven veur e ogen, t was as of ik zo ien een gat op t perron zakte.
De kovvie en stoet het pabbe mor zitten loaten, hij gung direkt terug noar huus, noar mamme, noar zien beide dochtertjes. Pabbe was hiel slim schrokken, en wist toen nog niet woar de goederentrein met veewagons noar toe gungen. Mor t was ien ieder geval niet ien e hoak, en pabbe was bliede dat er zien vergunneng eerlek kocht har, zunder verplicht lid te worden van die roare partij, die meende dat ze boas was over alle boeren.
De nije koe kwam der, ok zunder lid te worden van die hoateleke partij, en pabbe wos dat er goed kozen har.